Zero-Knowledge Proof nima?
Kriptopediya
3 daqiqa
18/10/24, 05:12
Foto: AI
Zero-Knowledge Proof (ZKP) — bu shunday usulki, unda bir tomon (uni isbotlovchi deb ataymiz) boshqa tomonga (tekshiruvchi) qandaydir bayonot to'g'ri ekanini isbotlaydi, lekin isbot davomida bu bayonot haqidagi hech qanday qo'shimcha ma’lumotni oshkor qilmaydi.
Bu qanday ishlaydi?
Tasavvur qiling, bir inson boshqa odamni o'zida bir sir borligiga ishontirishni xohlaydi, lekin o‘sha sirni oshkor qilmoqchi emas. Zero-Knowledge Proofning asosiy tamoyillari:
1. To'liqlik: Agar bayonot to'g'ri bo'lsa, tekshiruvchi buni isbotlovchining so‘zlari yoki harakatlari orqali bilishi kerak.
2. Ishonchlilik: Agar bayonot noto'g'ri bo'lsa, tekshiruvchi aldangan bo'lmasligi va noto'g'ri bayonotni to'g'ri deb qabul qilmasligi kerak.
3. Nol ma'lumotli dalil: Isbotlovchi tekshiruvchiga bayonot to'g'ri ekanidan boshqa hech qanday ma'lumotni oshkor qilmasligi kerak.
Oddiy misol: maxfiy eshikli g‘or
Keling, g‘or borligini tasavvur qilamiz, unda ikkita kirish yo‘li bor, va bu yo'llar bir-biriga sirli eshik orqali ulanadi. Isbotlovchi eshikni ochish uchun maxfiy kodni biladi, tekshiruvchi esa isbotlovchining kodni bilishiga ishonch hosil qilmoqchi, lekin o‘zi kodni bilishni istamaydi.
1. Tekshiruvchi g‘orning tashqarisida turib, isbotlovchi qaysi yo‘ldan kirganini ko‘rmaydi.
2. Isbotlovchi g‘orga kirib, sirli eshik oldiga keladi.
3. Tekshiruvchi tasodifiy tarzda isbotlovchining qaysi yo‘ldan chiqishi kerakligini tanlaydi (yo eshik orqali, yo kirgan yo‘lidanoq chiqishi kerak).
4. Agar isbotlovchi kodni bilsa, u istalgan yo‘ldan chiqishi mumkin. Agar bilmasa, u xato qilishi mumkin.
Bu jarayon bir necha marta takrorlanadi, va tekshiruvchi isbotlovchi haqiqatda kodni bilishiga ishonch hosil qiladi, lekin kodning o‘zi oshkor qilinmaydi.
Zero-Knowledge Proof qayerda qo‘llaniladi?
1. Kriptovalyutalar: Masalan, Zcash tarmog‘ida ZKP texnologiyasi anonim tranzaksiyalarni amalga oshirish uchun ishlatiladi. Bu shuni anglatadiki, mablag‘lar o‘tkazmasi to‘g‘ri ekanini isbotlash mumkin, lekin kim yuborgani va kim olganligi haqida ma’lumot oshkor qilinmaydi.
2. Autentifikatsiya: Zero-Knowledge Proof usuli tizimlarga xavfsiz kirish uchun ishlatilishi mumkin. Siz tizimga parolni bilishingizni isbotlaysiz, lekin parolning o‘zi hech qaerga uzatilmaydi.
3. Ma'lumot xavfsizligi: Ushbu usul orqali ma'lumotlarni oshkor qilmasdan ularning haqiqiyligini tekshirish mumkin. Bu esa shaxsiy ma'lumotlarni va boshqa maxfiy ma'lumotlarni himoya qilishda foydali.
Nima uchun bu muhim?
Zero-Knowledge Proof usuli raqamli dunyoda xavfsizlik va maxfiylikni oshirishga yordam beradi. Bu texnologiya yordamida ortiqcha ma'lumotlarni oshkor qilmasdan turib, haqiqatni tekshirish yoki xavfsiz tranzaksiyalarni amalga oshirish mumkin. Bu esa shaxsiy ma'lumotlar va moliyaviy operatsiyalarni himoya qilishga yordam beradi.
Xulosa
Zero-Knowledge Proof — bu maxfiylikni buzmasdan, qandaydir bayonotning to‘g‘ri ekanligini isbotlash usuli. Bu zamonaviy dunyoda, ayniqsa kriptovalyutalar, autentifikatsiya va ma'lumotlarni himoya qilishda, katta ahamiyatga ega bo‘lgan xavfsizlik vositasi hisoblanadi.