XAI (Explainable AI) — bu shunday sun’iy intellekt tizimi bo‘lib, u o‘z qarorlarini oddiy va tushunarli qilib tushuntira oladi. Ayniqsa moliya, sog‘liqni saqlash va xavfsizlik sohalarida bu juda muhim.

Oddiy sun’iy intellektni tushunish nega qiyin?

Ko‘p zamonaviy IIl (ayniqsa neyrotarmoqlar) “qora quti”ga o‘xshaydi — ular katta hajmdagi ma’lumotni tahlil qilib qaror chiqaradi, lekin bu qaror nega aynan shunday bo‘lganini biz ko‘ra olmaymiz.

XAI qanday ishlaydi?

• Tushunarli sun’iy intellekt maxsus usullardan foydalanadi:

• Vizualizatsiya — qaysi omillar qarorga ta’sir qilganini ko‘rsatadi.

• Misollar va o‘xshash holatlar — tushuntirishni osonlashtiradi.

• Oddiylashtirilgan modellar — inson tushuna oladigan soddaroq tizimlar.

XAI qanday sohalarda ishlatilmoqda?

• Tibbiyotda: diagnoz qanday qo‘yilganini tushuntiradi.

• Banklarda: kredit nima uchun rad etilganini ko‘rsatadi.

• Sudlarda: yashirin algoritmlarning adolatsizligining oldini oladi.

Xulosa

Tushunarli sun’iy intellekt — bu texnologiyalarga ishonch va javobgarlikni ta’minlash yo‘lidagi muhim qadam. Kelajakda bunday tizimlar inson hayoti va qarorlariga ta’sir qiluvchi barcha sohalarda majburiy bo‘lib qoladi.