Agar siz kriptoaktivlar va blokcheyn haqida eshitgan bo‘lsangiz, “Merkle daraxti” degan atamaga duch kelgan bo‘lishingiz mumkin. Bu atama daraxtga o‘xshasa-da, aslida u ma’lumotlarni xavfsiz, tez va ishonchli saqlashning muhim usulidir. Keling, bu “daraxt” nima ekanini va u qanday foyda keltirishini tushunamiz.

Merkle daraxti nima?

Merkle daraxti — bu ma’lumotlarni maxsus daraxtsimon tuzilma orqali saqlash usuli. Daraxt tagida ko‘plab “barglar” — ya’ni alohida tranzaksiyalar joylashgan bo‘ladi. Ularning ustida esa tarmoqlar va eng yuqorida yagona ildiz (Merkle Root) bo‘ladi.

Har bir juft tranzaksiya avval “hash” qilinadi — bu maxsus kodga aylantirish. Keyin bu hashlar yana juftlab hash qilinadi, bu jarayon ildizgacha davom etadi.

U nima uchun kerak?

1. Tezlik. Daraxt yordamida istalgan tranzaksiyani blok ichida tez va oson tekshirish mumkin. Bu katta tarmoqlarda juda muhim.

2. Xavfsizlik. Bitta tranzaksiyani o‘zgartirish butun daraxtga ta’sir qiladi. Bu ma’lumotlarni qalbakilashtirishni juda qiyinlashtiradi.

3. Resursni tejash. Tranzaksiyani tekshirish uchun butun blokni yuklab olish shart emas. Faqat kerakli hashlar yetarli — bu “Merkle yo‘li” deb ataladi.

Qayerda ishlatiladi?

Bitcoin va boshqa kriptoaktivlarda tranzaksiyalarni saqlash va tasdiqlash uchun.

1. Light wallet (yengil ilovalar) foydalanuvchilari uchun.

2. Markazlashmagan fayl saqlash tizimlari (IPFS, Filecoin) uchun.

Xulosa

Merkle daraxti — bu blokcheynning yuragi desak bo‘ladi. U yordamida tizim tez, xavfsiz va ishonchli bo‘ladi. Eng muhimi — u kripto texnologiyalarni hamma uchun ochiq va qulay qiladi.