Bugun butun dunyo bo'ylab bitcoin va shu kabi kripto-aktivlar odamlar etiborini jalb qilar ekan, Markaziy banklar ham CBDC deb nomlanuvchi o'zlarining raqamli valyutalarini yaratishga faol kirishib ketdi.

Bu esa pul siyosati va moliya tizimida yangi davr kelayotganini anglatadi.

Markaziy bankla CBDCga qiziqishining asosiy sababi pul muomalasi ustidan nazoratni saqlab qolish va moliyaviy suverenitetni mustahkamlash zarurligidir.

Raqamli inqilob davrida pulning an'anaviy shakllari avvalgidek ahamiyat kasb etmay qolyapti shu sabab Markaziy banklar texnologik taraqqiyot sur'atlaridan ortda qolmaslikka intilmoqda.

Markaziy banklarga CBDC nima uchun kerak bo’lib qoldi?

Birinchidan, bu transchegaraviy to'lovlarni soddalashtirish va ularni yanada samaraliroq qilish imkonini beradi, bu esa jahon iqtisodiyotida raqobatbardoshlikni saqlash uchun juda muhim.

Bundan tashqari, CBDClar pul yuvish va noqonuniy faoliyatni moliyalashtirish bilan bog'liq xavflarni kamaytiradi.

Ular Markaziy banklar tomonidan chiqarilgan va nazorat qilinganligi sababli, CBDClar pul oqimlarini kuzatishni osonlashtiradi.

Yana bir muhim omil bu kripto-aktivlar va stabilkoinlarning tobora ommalashib borishi sharoitida milliy valyutalarning suverenitetini himoya qilish zarurati.

Markaziy banklar qonuniy to'lov vositasining asosiy emitenti sifatida o'z rolini saqlab qolishga va milliy manfaatlarga mos keladigan pul siyosatini ta'minlashga intilishadi.

Biroq, CBDCni amalga oshirish hech qanday muammo va qiyinchiliklardan xoli degani emas.

Ma'lumotlar maxfiyligi, tizim xavfsizligi va tijorat banklari uchun yuzaga kelishi mumkin bo'lgan xavflar haqida savollar tug'iladi.

Ba'zi ekspertlar, shuningdek, fuqarolarning moliyaviy oqimlari ustidan davlat tomonidan ortiqcha nazorat haqida ham xavotirlar bildirishadi.

Ushbu qiyinchiliklarga qaramay, CBDCni yaratish poygasi tobora kuchayib bormoqda.

Xitoy allaqachon o'zining raqamli yuanini faol sinovdan o'tkazmoqda va Yevropa Ittifoqi mamlakatlari, AQSh, Rossiya va boshqa yetakchi iqtisodiyotlar o'zlarining CBDC loyihalari ustida faol ishlamoqda.

CBDCning afzalliklari:

To'lov samaradorligi: CBDC ichki va transchegaraviy to'lovlarni tezlashtiradi va arzonlashtiradi, ularning samaradorligi va shaffofligini oshiradi.

Xavfsizlik va kuzatuv: Markaziy banklar tomonidan chiqarilgan CBDC yuqori darajadagi xavfsizlik va moliyaviy jinoyatlarga qarshi kurashish uchun operatsiyalarni kuzatish imkoniyatini taqdim etadi.

Yangi pul-kredit siyosati vositalari: CBDC pul-kredit siyosatini amalga oshirish uchun yangi imkoniyatlarni ochadi, masalan, dasturlashtirilgan pul va past foiz stavkalari.

Pul suverenitetini saqlab qolish: CBDCning chiqarilishi Markaziy banklarga xususiy kripto-aktivlar mashhurligi ortib borayotgan bir paytda pul muomalasi ustidan nazoratni saqlab qolish imkonini beradi.

CBDC ning kamchiliklari:

Ma'lumotlar maxfiyligi: hukumat tomonidan boshqariladigan CBDCdan foydalanishda shaxsiy ma'lumotlarning maxfiyligi va himoyasi bilan bog'liq muammolar mavjud.

Kiberxavfsizlik: CBDC kiberhujumlar va xakerlarga qarshi himoyasiz bo'lishi mumkin, bu esa moliyaviy barqarorlikni buzadi.

Tijorat banklari uchun tahdid: CBDC-dan keng foydalanish an'anaviy bank tizimiga va depozitlarni moliyalashtirish modeliga putur нetkazishi mumkin.

Amaliyotga tatbiq qilish xarajatlari: CBDCni yaratish va amalga oshirish infratuzilma va texnologiyalarga katta sarmoya kiritishni talab qiladi, bu ba'zi mamlakatlar uchun qimmatga tushishi mumkin.

Kengayishidagi muammolar: CBDC foydalanuvchilari soni oshgani sayin, tarmoqning kengaytirilishi va o'tkazuvchanligi bilan bog'liq muammolar paydo bo'lishi mumkin.

Xulosa qilib aytganda, CBDC moliyaviy tizim samaradorligini oshirishsa-da, ular o’z xavfi va qiyinchiliklari bilan keladi. CBDCni muvaffaqiyatli amalga oshirish uchun ehtiyotkorlik bilan tartibga solish, kiberxavfsizlik va iste'molchilar huquqlarini himoya qilish juda muhimdir.