Markaziy banklarning raqamli valyutasi (Central Bank Digital Currency) — bu mamlakatning markaziy banki tomonidan chiqarilgan va boshqariladigan milliy valyutaning elektron shaklidir. Kriptovalyutalar, masalan, bitkoinlar bilan solishtirganda, CBDC rasmiy valyuta bo‘lib, davlat tomonidan ta'minlanadi va huquqiy maqomga ega. Bu davlat valyutasi bo‘lib, faqat raqamli shaklda mavjud.

CBDCning asosiy xususiyatlari:

1. Davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlash: CBDC markaziy bank tomonidan chiqariladi va boshqariladi, bu uni xususiy kriptovalyutalardan farqlaydi. Shuning uchun u rasmiy valyutadir va davlat organi tomonidan ta'minlanadi.

2. Raqamli shakl: An'anaviy puldan farqli o‘laroq, CBDC faqat elektron shaklda mavjud, bu esa tez va xavfsiz tranzaksiyalarni raqamli platformalar orqali amalga oshirish imkonini beradi.

3. Blokcheyn texnologiyasi: CBDC har doim ham blokcheyn texnologiyasidan foydalanmaydi, ammo ko‘plab mamlakatlar uning shaffoflik va xavfsizlikni oshirishdagi rolini o‘rganmoqda. Bu markazlashmagan tizim bo‘lib, tranzaksiyalarni firibgarliklardan himoya qilishni yaxshilaydi.

4. Davlat nazorati: Markaziy banklar CBDCning foydalanilishini kuzatib borishi va tartibga solishi mumkin, bu esa noqonuniy tranzaksiyalar, pul yuvish va boshqa moliyaviy jinoyatlarga qarshi kurashishga yordam beradi.

CBDCning afzalliklari:

- Tez va arzon pul o‘tkazmalar: Raqamli pullar tezda uzatilishi mumkin, bu esa ichki va xalqaro pul o‘tkazmalarini vaqt va xarajatlar jihatidan qisqartiradi.

- Moliyaviy inklyuzivlikni oshirish: CBDC bank xizmatlariga kirish imkoniyati bo‘lmagan odamlarga smartfonlar va boshqa raqamli qurilmalar orqali iqtisodiyotga qo‘shilish imkonini beradi.

- Pul massasi ustidan nazorat: Markaziy banklar pul massasini yanada aniqroq boshqarishlari mumkin, bu esa inflyatsiyani va iqtisodiy o‘sishni samarali nazorat qilishga yordam beradi.

Potensial xavf va muammolar:

- Maxfiylik va xavfsizlik: Markaziy banklar barcha tranzaksiyalarni kuzatishi mumkin, bu esa shaxsiy xavfsizlik va maxfiylik masalalarini keltirib chiqaradi.

- Texnologiyaga qaramlik: Agar tizimlarda nosozlik yuzaga kelsa, bu butun moliyaviy tizimning ishlashiga ta'sir qilishi mumkin.

- Tijorat banklariga tahdid: CBDC tijorat banklarining rolini o‘zgartirishi mumkin, chunki fuqarolar o‘z pullarini to‘g‘ridan-to‘g‘ri markaziy bankda saqlashni afzal ko‘rishi mumkin, bu esa tijorat banklariga bo‘lgan talabni kamaytiradi.

Misollar va joriy tashabbuslar:

- Xitoy raqamli yuanni sinovdan o‘tkazmoqda, bu CBDC loyihalaridan eng mashhuridir.

- Yevropa Markaziy Banki raqamli yevro chiqarishni o‘rganmoqda.

- AQSh va boshqa davlatlar ham CBDCning imkoniyatlarini o‘rganishmoqda, garchi ular hali rasmiy ravishda CBDC chiqarish haqida qaror qabul qilmagan bo'lsa ham.

Markaziy banklarning raqamli valyutasi — bu dunyoda eng istiqbolli va munozarali moliyaviy loyihalardan biri bo‘lib, kelajakda global iqtisodiyotga sezilarli ta'sir ko‘rsatishi mumkin.