Krosscheyn ko‘priklar (cross-chain bridges) — bu turli blokcheynlar o‘rtasida o‘zaro aloqani ta'minlaydigan texnologiyalar bo‘lib, ular orqali ma'lumotlar, aktivlar yoki tokenlarni bir tarmoqdan boshqasiga o‘tkazish mumkin. Ular mustaqil blokcheynlar o‘rtasida ulanishni ta'minlaydi, chunki odatda bu tarmoqlar o‘zaro aloqada bo‘la olmaydi protokollar, konsensus mexanizmlari va ma'lumotlar tuzilmasidagi farqlar sababli.

Krosscheyn ko‘priklar qanday ishlaydi?

Krosscheyn ko‘priklar bir blokcheyndagi aktivlarni "o‘rab" (wrapped) va boshqa tarmoqda "ochish" (unwrap) orqali ishlaydi. Ularning ish jarayoni quyidagicha:

1. Asosiy tarmoqda aktivlarni bloklash.

Foydalanuvchi aktivlarni bir blokcheyndan boshqasiga o‘tkazmoqchi bo‘lganda, ular avval asosiy tarmoqda bloklanadi (masalan, Ethereum tarmog‘ida ETH tokenlari bloklanadi).

2. "O‘ralgan" (wrapped) token yaratish.

Maqsadli tarmoqda bloklangan aktivlarning ekvivalenti yaratiladi, masalan, Bitcoin uchun Ethereum tarmog‘ida Wrapped Bitcoin (WBTC) tokeni yaratiladi.

3. Ma'lumotlarni uzatish.

Ko‘prik asosiy tarmoqdagi tranzaksiyani qayd etadi, uni smart-kontraktlar yoki maxsus tugunlar (node) orqali tekshiradi va so‘ng maqsadli tarmoqda ekvivalent token chiqarishni boshlaydi.

4. Aksincha jarayon.

Zarurat bo‘lganda, aktivlarni asosiy tarmoqqa qaytarish mumkin, bunda "o‘ralgan" tokenlar yo‘q qilinadi, asl aktivlar esa blokdan chiqariladi.

Krosscheyn ko‘priklarning turlari

1. Bir yo‘nalishli (unidirectional):

Aktivlarni faqat bir yo‘nalishda (masalan, A tarmoqdan B tarmoqqa) o‘tkazish imkonini beradi.

2. Ikki yo‘nalishli (bidirectional):

Aktivlarni ikki tomonlama, ya'ni ikkala blokcheyn o‘rtasida almashish imkonini beradi.

3. Markazlashmagan ko‘priklar:

Smart-kontraktlar va mustaqil tugunlar asosida ishlaydi, vositachilarga ehtiyojni minimallashtiradi.

4. Markazlashgan ko‘priklar:

Ularni bitta tashkilot boshqaradi, bu esa uchinchi tomonlarga bog‘liqlikni oshiradi.

Krosscheyn ko‘priklarning afzalliklari

- Blokcheynlar o‘rtasidagi moslikni oshiradi. Foydalanuvchilar bir tarmoqdagi aktivlarni boshqasida ishlatib, turli funksiyalardan foydalanishlari mumkin.

- DeFi ilovalariga kirish imkonini beradi. Masalan, Bitcoin’ni Ethereum ekotizimida ishlatish.

- Likvidlikni oshiradi. Aktivlar tarmoqlar o‘rtasida erkin harakat qilib, turli platformalarda likvidlikni oshiradi.

Havf va kamchiliklar

- Xakerlik hujumlariga moyillik. Ko‘priklar ko‘pincha xakerlar uchun nishonga aylanadi. Misollar: Wormhole va Ronin hujumlari.

- Vositachilarga bog‘liqlik. Markazlashtirilgan ko‘priklarda operatorga ishonch juda muhim ahamiyatga ega bo‘ladi.

- Texnik murakkablik. Hamma ko‘priklar tez va xatosiz ishlamaydi.

Mashhur krosscheyn ko‘priklar misollari

1. Wormhole: Ethereum, Solana, Binance Smart Chain va boshqa tarmoqlarni bog‘laydi.

2. Polygon Bridge: Ethereum va Polygon tarmog‘i o‘rtasida aktivlarni o‘tkazishga imkon beradi.

3. Binance Bridge: Binance Smart Chain va boshqa blokcheynlar o‘rtasida aktivlarni o‘tkazishni ta'minlaydi.

Xulosa

Krosscheyn ko‘priklar blokcheynlar o‘rtasidagi o‘zaro aloqani rivojlantirishda muhim rol o‘ynaydi, Web3 ekotizimini yanada bog‘langan va moslashuvchan qilishga yordam beradi.