Biz har kuni pul ishlatamiz — doʻkonda toʻlaymiz, doʻstlarga oʻtkazamiz yoki oylik olamiz. Lekin hech oʻylab koʻrganmisiz: nega 100 raqami yozilgan qogʻozga biror narsa beriladi? Bu pulga qiymat berayotgan nima? Bu savollar fiat pullarning mohiyatiga toʻgʻri boradi — bu pul na oltin, na kumush bilan taʼminlangan, u faqat ishonch asosida ishlaydi. Fiat pullar nima?

Fiat — bu davlat tomonidan chiqariladigan va qoʻllab-quvvatlanadigan, hech qanday jismoniy boylik bilan taʼminlanmagan pul. “Fiat” soʻzi lotincha “boʻlsin” degan maʼnoni anglatadi. Yaʼni, bu pul qiymatga ega, chunki davlat shunday belgilagan.

Bugungi kunda deyarli barcha davlatlarning pullari fiat hisoblanadi: rubl, dollar, yevro, soʻm — barchasi shunday ishlaydi. Ular doʻkonlarda qabul qilinadi, oylik toʻlanadi, soliqlar undiriladi. Lekin oʻz-oʻzidan bu qogʻozlar qimmatli emas.

Boshqa pullardan farqi nima?

Ilgari pullarning oʻzi qimmatli boʻlardi — masalan, oltin tangalar. Hatto qogʻoz pullar ham bir paytlar oltin bilan taʼminlangan: istagan odam uni oltinga almashtirishi mumkin edi. Bugun bunday tizim yoʻq.

Pulning boshqa shakllari ham mavjud — kriptoaktivlar, elektron pullar, hatto tovar-pullar (masalan, tuz yoki choy). Ammo fiat hanuzgacha dunyo boʻyicha asosiy toʻlov vositasi boʻlib qolmoqda.

Fiat qanday ishlaydi?

Asosiy kuch — ishonchda. Odamlar bu pullarni qabul qiladi, chunki ular ishonadiki, boshqalar ham qabul qiladi. Davlat mustahkam tursa, iqtisodiyot harakatda boʻlsa — fiat ishlayveradi.

Lekin bu tizim zaif. Fiatni nazoratsiz chiqarish mumkin, bu esa inflyatsiyaga olib keladi. Ayrim davlatlarda fiatga boʻlgan ishonch yoʻqolgan — masalan, Zimbabve yoki Venesuelada, bu yerda pul qiymati deyarli yoʻq boʻlib ketgan.

Xulosa

Fiat — bu jamiyat roziligi va davlat vakolatiga asoslangan pul shakli. U ortida hech qanday moddiy taʼminot yoʻq, lekin ishonch bo‘lsa, u ishlaydi. Fiatning mohiyatini tushunish iqtisodiyot qanday ishlashini va nima uchun odamlar alternativ pul tizimlariga (masalan, kriptoaktivlarga) qiziqayotganini tushunishga yordam beradi.