Markazlashmagan avtonom tashkilot (DAO) – bu tashkilotning ish faoliyati blokcheyn texnologiyalari yordamida markazlashgan boshqaruvisiz amalga oshiriladigan shakli. Uning asosiy faoliyatini boshqarish aqlli shartnomalar orqali amalga oshiriladi – bu dasturlar oldindan belgilangan qoidalar va shartlarni avtomatik tarzda bajaradi.

DAOning maqsadi – qarorlar qabul qilish jarayonida shaffoflik, demokratiklik va xavfsizlikni ta’minlashdir. DAO ishtirokchilari tashkilotni rivojlantirish, mablag‘larni boshqarish va boshqa masalalarda birgalikda qarorlar qabul qilishlari mumkin, an’anaviy boshqaruv tuzilmalariga, masalan, direktorlar yoki menejerlarga tayanmasdan.

DAOning asosiy ishlash tamoyillari

1. Markazlashmaganlik

Yagona boshqaruv markazi yo‘q – barcha qarorlar ishtirokchilar tomonidan birgalikda qabul qilinadi. Bu blokcheyn yordamida amalga oshiriladi, unda barcha ma’lumotlar ochiq va o‘zgarmasdir.

2. Shaffoflik

Tashkilotning barcha harakatlari haqidagi ma’lumotlar blokcheynda mavjud. Har bir ishtirokchi mablag‘lar qanday taqsimlanayotganini yoki qarorlar qanday qabul qilinayotganini tekshirishi mumkin.

3. Avtonomlik

Asosiy jarayonlar aqlli shartnomalar yordamida avtomatlashtirilgan. Masalan, mablag‘larni taqsimlash oldindan belgilangan shartlar bajarilganida inson aralashuvisiz amalga oshishi mumkin.

4. Ishtirok

DAO ishtirokchilari ovoz berish huquqini beruvchi yoki qaror qabul qilishdagi ulushni belgilaydigan tokenlarga ega bo‘lishadi. Tokenlar qancha ko‘p bo‘lsa, ta’sir shuncha katta bo‘ladi.

DAO qanday ishlaydi?

1. Aqlli shartnoma yaratiladi, unda qoidalar belgilanadi: qarorlar qanday qabul qilinadi, mablag‘lar qanday taqsimlanadi va kodni qanday o‘zgartirish mumkinligi.

2. Tashkilot faoliyatida ishtirok etishni istagan odamlar tokenlarni sotib olishadi yoki olishadi, bu ularga ovoz berish huquqini beradi.

3. Ishtirokchilar muhokama qilingan masalalar bo‘yicha ovoz berishadi, masalan: loyihaga mablag‘ kiritish yoki ish qoidalarini o‘zgartirish.

4. Qarorlar avtomatik ravishda aqlli shartnoma orqali bajariladi.

DAOning afzalliklari

1. Vositachilarning yo‘qligi – an’anaviy boshqaruv bilan bog‘liq xarajatlarni kamaytiradi.

2. Xavfsizlikning oshishi – blokcheyn tufayli ma’lumotlar soxtalashtirishdan himoyalangan.

3. Global imkoniyatlar – internetga ega bo‘lgan har bir kishi DAOda ishtirok etishi mumkin.

4. Demokratiklik – barcha ishtirokchilar g‘oyalarni taklif qilish va ovoz berish uchun teng huquqlarga ega.

DAOning qo‘llanilishi

- Kraufanding: ishtirokchilar mablag‘larni qayerga investitsiya qilishni birgalikda hal qilishadi.

- Ochiq kodli loyihalarni boshqarish: dasturchilar mablag‘ va resurslarni DAO orqali taqsimlashlari mumkin.

- Investitsion fondlar: aktivlar portfelini boshqarish demokratik ravishda amalga oshadi.

Muammolar va qiyinchiliklar

1. Huquqiy maqom

Ko‘plab mamlakatlarda DAO hali aniq huquqiy tartibga ega emas.

2. Koddagi xatolar

Agar aqlli shartnomada xato bo‘lsa, bu xavfsizlikka tahdid solishi mumkin. Masalan, 2016-yilda DAO xakerlar tomonidan buzilib, $50 milliondan ortiq mablag‘ o‘g‘irlangan.

3. Qaror qabul qilishdagi qiyinchiliklar

Ishtirokchilar soni ko‘p bo‘lganida kelishuv jarayoni sekinlashishi mumkin.

4. Manipulyatsiya

Ko‘p tokenlarga ega bo‘lgan ishtirokchilar ovoz berishda ustunlikka ega bo‘lishi mumkin.

Xulosa

DAO – bu an’anaviy tashkilotlar haqidagi tasavvurlarni o‘zgartiruvchi boshqaruv modeli. U shaffofroq, demokratik va samaraliroq tuzilmalarni yaratishga imkon beradi, lekin texnik va huquqiy jihatlarni ehtiyotkorlik bilan ishlab chiqishni talab qiladi.