Asosiy qismlar

1. Bloklar:

   -Tranzaksiyalar: Har bir blokda tarmoqda sodir bo‘lgan tranzaksiyalar haqida yozuvlar saqlanadi. Bu yozuvlar pul o‘tkazmalari, shartnomalar holati o‘zgarishi va boshqa ma'lumotlarni o‘z ichiga olishi mumkin.

   -Blok sarlavhasi: Sarlavhada blok haqidagi metama'lumotlar saqlanadi, jumladan, oldingi blokning kriptografik xeshi (havolasi) va vaqt belgisi (timestamp).

2. Xeshlash:

   -Har bir blokda o‘ziga xos kriptografik xesh mavjud. Xesh bloklarning zanjiriga bog‘lanishini ta'minlaydi va ma'lumotlarning o‘zgarmasligini kafolatlaydi. Agar blokdagi ma'lumot o‘zgarsa, xesh ham o‘zgaradi, bu esa soxtalashtirishni darhol aniqlashga yordam beradi.

3. Bloklar zanjiri:

   -Bloklar zanjirga bog‘lanib ketadi. Har bir yangi blok oldingi blokning xeshiga havola beradi, bu esa uzluksiz va himoyalangan zanjir yaratadi. Bu tizimni o‘zgartirish va hujumlardan himoyalashni osonlashtiradi.

4. Desentralizasiya:

   -Blokcheynda markaziy boshqaruvchi tizim yo‘q. Ma'lumotlar bir qancha uzellar (yoki qatnashchilar) tarmog‘ida taqsimlanadi. Barcha uzellar blokcheynning nusxasini saqlaydi va uni yangilashda qatnashadi.

Blockcheyn qanday ishlaydi?

1. Blok yaratilishi:

   -Tranzaksiya yoki boshqa muhim hodisa sodir bo‘lganda, ular bloklarga birlashtiriladi. Blok tarmoq uzellari tomonidan tekshirilib, tasdiqlanadi.

2. Tasdiqlash va konsensus:

   -Tarmoq uzellari tranzaksiyalar va blokni tekshirib, ularni tasdiqlaydi. Turli blokcheynlar turli konsensus algoritmlarini (masalan, Proof of Work (PoW) yoki Proof of Stake (PoS)) qo‘llaydi, bu uzellar o‘rtasida kelishuvga erishish usuli hisoblanadi.

3. Blokni zanjirga qo‘shish:

   -Blok tekshiruvdan o‘tganidan so‘ng, u mavjud bloklar zanjiriga qo‘shiladi. Barcha uzellar o‘z nusxalarini yangilaydilar, va yangi ma'lumotlar qo‘shiladi.

4. Xavfsizlik ta'minlash:

   -Xeshlash va kriptografik usullar ma'lumotlar xavfsizligini ta'minlaydi. Ma'lumotlarni o‘zgartirishga urinish bloklar zanjirining barcha keyingi bloklarini qayta hisoblashni talab qiladi, bu esa juda qiyin va qimmat jarayon.

Blokcheynning afzalliklari

1. Xavfsizlik:

   -Kriptografik usullar va desentralizasiyali ma'lumotlar saqlash tizimi orqali yuqori darajadagi xavfsizlik ta'minlanadi. Bu soxtalashtirish va kiberhujumlar xavfini kamaytiradi.

2. Shaffoflik:

   -Barcha ishtirokchilar tarmoqdagi ma'lumotlarni ko‘rishlari mumkin, bu ishonch va shaffoflikni oshiradi.

3. O‘zgarmaslik:

   -Ma'lumotlar blokcheynga qo‘shilganidan so‘ng ularni o‘zgartirish qiyin, bu esa ma'lumotlar yaxlitligini ta'minlaydi va soxtalashtirishga qarshi samarali himoya yaratadi.

4. Desentralizasiya:

   -Markaziy boshqaruvchi bo‘lmagani sababli, tizim to‘xtab qolishlar yoki hujumlardan yaxshiroq himoyalangan.

5. Smart-kontraktlar:

   -Ayrim blokcheynlarda smart-kontraktlar yaratish mumkin. Bu shartnomalar avtomatik tarzda belgilangan shartlar bajarilganda amalga oshadi va jarayonlarni soddalashtiradi.

 Blokcheynning qo‘llanilishi

1. Kriptovalyutalar:

   -Blokcheynning eng mashhur qo‘llanilishi kriptovalyutalarda, masalan, Bitcoin va Ethereum kabi raqamli pullar yaratilishi va boshqarilishi uchun qo‘llaniladi.

2. Ta'minot zanjirini boshqarish:

   -Blokcheyn mahsulotlarni kuzatib borish va ma'lumotlarni shaffofligini ta'minlash uchun ta'minot zanjiri boshqaruvida ishlatiladi.

3. Ovoz berish:

   -Ayrim ovoz berish tizimlarida blokcheyn ovozlarni saqlash va ularning haqqoniyligini ta'minlash uchun ishlatiladi, soxtalashtirish va ovozlarni manipulyatsiya qilishning oldini oladi.

4. Tibbiy yozuvlar:

   -Blokcheyn tibbiy ma'lumotlarni boshqarishda, xavfsizlikni va ma'lumotlarga ro‘yxatlangan shaxslar kirishini ta'minlashda ishlatiladi.

5. Intellektual mulk:

   -Blokcheyn mualliflik huquqi va patentlar kabi intellektual mulk huquqlarini himoya qilishda, yozuvlar va huquqlarni rasmiylashtirishda qo‘llaniladi.